Ο ανθρώπινος παράγοντας στην πρόγνωση του καιρού

Μέρος 1ο : Ο σημερινός ρόλος των Μετεωρολόγων-Προγνωστών στις διαδικασίες πρόγνωσης του καιρού


      Τα τελευταία χρόνια οι Μετεωρολόγοι-Προγνώστες δεν βλέπουν τα μοντέλα της αριθμητικής πρόγνωσης καιρού απλώς ως χρήσιμα εργαλεία που τους βοηθούν στην καθημερινή δουλειά.
Η εξάρτησή τους από αυτά είναι πολύ μεγάλη και αν λάβουμε υπόψη ότι η ακρίβεια των αριθμητικών προγνώσεων θα βελτιώνεται συνεχώς και ότι οι διαδικασίες έκδοσης και διαβίβασης των προγνώσεων προς τους ενδιαφερομένους θα αυτοματοποιηθούν πλήρως, τίθεται το ερώτημα: «Ποιος μπορεί να είναι ο μελλοντικός ρόλος των Μετεωρολόγων–Προγνωστών»;
      Πριν απαντήσουμε στο ερώτημα αυτό ας δούμε πιο αναλυτικά το σημερινό ρόλο των Μετεωρολόγων–Προγνωστών. Στις μέρες μας, λοιπόν, οι βασικές προτεραιότητες των Μετεωρολόγων είναι:

  •  Η επαγρύπνηση και, αν απαιτηθεί, η έκδοση προειδοποιήσεων για την αντιμετώπιση ακραίων καιρικών φαινομένων.
  •  Η γρήγορη επαλήθευση των αποτελεσμάτων της αριθμητικής πρόγνωσης του καιρού στα πρώτα εξάωρα της ισχύος της με στόχο τη διάσωση της πρόγνωσης στις περιπτώσεις πλήρους αποτυχίας των μοντέλων.
  •  Η έκδοση των τακτικών γενικών, τοπικών ή ειδικών προγνώσεων για την υποστήριξη της αεροναυτιλίας, της ναυτιλίας, του κοινού, των εταιριών κ.λπ. Οι προγνώσεις αυτές παράγονται είτε από τον ίδιο τον Μετεωρολόγο είτε αυτόματα με βάση τα αποτελέσματα των μοντέλων τα οποία έχουν μετεπεξεργαστεί με διάφορες τεχνικές (MOSKalman filtering κ.λπ.). Στη δεύτερη περίπτωση απαιτείται έλεγχος πριν τη διαβίβασή τους στους ενδιαφερόμενους χρήστες.
     Σε ότι αφορά τις διαδικασίες πρόγνωσης καιρού, αυτές αναπαριστάνονται στο σχήμα 1.


ΣXHMA 1. Οι διαδικασίες πρόγνωσης καιρού

      Ο όρος υποκειμενική πρόγνωση υποδηλώνει τις ενέργειες που πρέπει να γίνονται από τον Μετεωρολόγο–Προγνώστη και χρησιμοποιείται σε αντιδιαστολή με τον όρο αντικειμενική πρόγνωση  που γίνεται από τα μοντέλα αριθμητικής πρόγνωσης καιρού χωρίς στην όλη  διαδικασία να επεμβαίνει ο Προγνώστης. Για να μπορέσει ο Μετεωρολόγος-Προγνώστης να ανταποκριθεί με επιτυχία στο βασικό του έργο είναι αναγκαίο να κάνει ανάλυση και διάγνωση της ατμοσφαιρικής κατάστασης και στη συνέχεια να μελετήσει τα προγνωστικά στοιχεία που είτε μετεπεξεργασμένα είτε όχι διαβιβάζονται στις αίθουσες των προγνώσεων. Ο τελικός στόχος του Προγνώστη είναι ένας: να προσθέσει αξία στις αντικειμενικές προγνώσεις των μοντέλων. Πόσο, όμως, και σε ποιες περιπτώσεις είναι εφικτός αυτός ο στόχος;
       Ο Manfred Kurz, τέως Διευθυντής του Εθνικού Μετεωρολογικού Κέντρου της Γερμανίας στο Offenbach και επί σειρά ετών Chairman της Ομάδας Εργασίας για τη Συνεργασία των Ευρωπαίων Προγνωστών (WG CEF) στην οποία συμμετείχα για χρονικό διάστημα αρκετών ετών, σημείωνε το 1998 ότι μπορεί να υπάρξει προσθετική αξία στις αντικειμενικές προγνώσεις των μοντέλων στις περιπτώσεις εκτίμησης:

  •       Της καιρικής δραστηριότητας των μετώπων και της ταχύτατης ανάπτυξης (βάθυνσης) των υφέσεων.
  •         Της ισχυρής ανωμεταφοράς (convection).
  •         Του σχηματισμού ομίχλης ή νεφών stratus.
     Ευρύτατης αποδοχής είναι η άποψη ότι στην πρόγνωση ακραίων καιρικών φαινομένων υπάρχει περιθώριο βελτίωσης των αντικειμενικών προγνώσεων από τον Μετεωρολόγο-Προγνώστη (Brooks H., 1996 ; Fredrikson Let al, 1998 ; Gmoser Hand Kohler M., 2003 ; Grahame N., 2003). Αυτό επίσης ισχύει στις περιπτώσεις έκδοσης  προγνώσεων πολύ μικρής διάρκειας (Erkkila T., 2009) καθώς και στην  πρόγνωση των άκρων τιμών της θερμοκρασίας στις απότομες μεταβολές του καιρού.


Μέρος 2ο : Η διαισθητική προσέγγιση της πρόγνωσης του καιρού

   Στις συναντήσεις που οργανώθηκαν από την Αμερικανική Μετεωρολογική Εταιρία (American Meteorological Society-AMS) το 2004 και το 2005 καθώς και στις συναντήσεις της Ομάδας Εργασίας για τη Συνεργασία των Ευρωπαίων Προγνωστών έγιναν και γίνονται πολλές παρουσιάσεις και συζητήσεις για τα προσόντα που πρέπει να έχει ένας Μετεωρολόγος-Προγνώστης για να είναι σε θέση να προσθέτει αξία  στις εκδιδόμενες από τα μοντέλα προγνώσεις.
      Ο Doswell CA. σε σχετικές εργασίες που δημοσιεύτηκαν το 1986 και το 2004 έδωσε βάρος στη διαισθητική προσέγγιση της διαδικασίας πρόγνωσης του καιρού. Η ανάγκη αυτή δημιουργείται επειδή ο Μετεωρολόγος–Προγνώστης συχνά δεν μπορεί να προχωρήσει στη λήψη των αποφάσεων με αναλυτικές διαδικασίες λόγω των αυστηρών χρονικών περιορισμών και της αβεβαιότητας των στοιχείων. Ας το δούμε αυτό πιο αναλυτικά. Οι παράγοντες που επηρεάζουν τον Προγνώστη στη λήψη των αποφάσεων είναι πολλοί και ποικίλοι διαφορετικής κάθε φορά βαρύτητας (Σχήμα 2). Το γεγονός αυτό και τα ασφυκτικά χρονικά περιθώρια οδηγούν συχνά τον Μετεωρολόγο-Προγνώστη στη χρησιμοποίηση ευρετικών  (heuristics) διαδικασιών. Στην περίπτωση αυτή λειτουργούν εμπειρικοί κανόνες του υποσυνείδητου για την εύρεση της απλούστερης και αποτελεσματικότερης λύσης η οποία επιλέγεται πολλές φορές για ένα και μόνο λόγο που υπερισχύει όλων των άλλων.


ΣΧΗΜΑ 2. Οι παράγοντες που επηρεάζουν τους Μετεωρολόγους– Προγνώστες στη λήψη των αποφάσεών τους.

Η διαισθητική (intuitive) διάσταση στις διαδικασίες πρόγνωσης του καιρού στηρίζεται στη νοητική ή γνωστική (cognitive) λειτουργία του Προγνώστη στην οποία συμπεριλαμβάνονται η αντίληψη, η μνήμη, η σύλληψη ιδεών, οι συλλογισμοί και η κρίση του. Οι ευρετικές ή γνωστικές μέθοδοι επιτρέπουν στους Προγνώστες να απορροφούν τις αποκλίσεις ατελών πληροφοριών και να φθάνουν συχνά στη λήψη της σωστής απόφασης (Stuart NAand Coauthors, 2006). Οι ατομικές εμπειρίες και αντιλήψεις των έμπειρων Προγνωστών από ανάλογες καταστάσεις του παρελθόντος στην ουσία είναι θεωρητικά (conceptual) ή διανοητικά (mental) μοντέλα της επίδρασης των ατμοσφαιρικών διαταραχών στον καιρό μιας περιοχής. Είναι αυτονόητο ότι η διαισθητική προσέγγιση στην πρόγνωση του καιρού οδηγεί ορισμένες φορές σε αποτυχίες. Πολλοί Μετεωρολόγοι στην καθημερινή τους δουλειά χρησιμοποιούν ένα μείγμα γνωστικών και αναλυτικών μεθόδων.



Μέρος 3ο : Τα προσόντα των Μετεωρολόγων-Προγνωστών που μπορούν να βελτιώνουν τα αποτελέσματα των μοντέλων

   Για τις ανάγκες μιας έρευνας που έγινε πριν από λίγα χρόνια στις ΗΠΑ οι Μετεωρολόγοι-Προγνώστες που υπηρετούσαν στις Ένοπλες Δυνάμεις κατατάχθηκαν στις παρακάτω πέντε κατηγορίες:

1.   Επιστήμονες με διαίσθηση (ένστικτο), καινοτόμοι, δημιουργικοί και αποφασιστικοί.

2.   Επιστήμονες που βασίζονται σε κανόνες, αλλά δεν είναι ιδιαίτερα δημιουργικοί. Εμπιστεύονται περισσότερο τις οδηγίες και λιγότερο το ένστικτο.

3.   Προγνώστες που βασίζονται στις διαδικασίες και περιορίζονται στη ρουτίνα. Δείχνουν μικρή ευελιξία σε ασυνήθιστες καταστάσεις.

4.   Υπάλληλοι που βασίζονται μηχανικά στις διαδικασίες. Ενδιαφέρονται μόνο για τους τύπους και την τήρηση των χρονοδιαγραμμάτων.

5.   Αποστασιοποιημένοι υπάλληλοι με μικρό ενδιαφέρον για τη δουλειά.

Τα αποτελέσματα της έρευνας, που κατά τη γνώμη μου είναι αντιπροσωπευτικά για τις Μετεωρολογικές -και όχι μόνο- Υπηρεσίες πολλών χωρών, έδειξαν ότι το ποσοστό των Μετεωρολόγων της 1ης κατηγορίας είναι μικρό και ότι το σύνολο των Μετεωρολόγων της 4ης και 5ης κατηγορίας ανέρχεται περίπου στο 40%. Με βάση τις απόψεις Ευρωπαίων και Αμερικανών Μετεωρολόγων για να βελτιωθεί η παραπάνω εικόνα πρέπει να βοηθήσουν τόσο οι Μετεωρολογικές Υπηρεσίες όσο και οι ίδιοι οι Μετεωρολόγοι. Επιγραμματικά:

Οι Μετεωρολογικές Υπηρεσίες πρέπει:

α. Να μεριμνούν ώστε:
     • Να προσλαμβάνονται οι καλύτεροι Μετεωρολόγοι και να επενδύουν στις γνώσεις και το ταλέντο τους, όπως κάνουν με την τεχνολογία.
    • Να παραμένει όσο γίνεται πιο μικρό το άνοιγμα μεταξύ της επιστήμης της Μετεωρολογίας και της επιχειρησιακής Μετεωρολογίας, δηλαδή της πρόγνωσης του καιρού.

 β. Να παρέχουν στους Προγνώστες:
    • Περισσότερη και καλύτερη εκπαίδευση.
    • Καλύτερες συνθήκες εργασίας και κίνητρα για τη βελτίωση της απόδοσής τους.

  Οι Μετεωρολόγοι-Προγνώστες πρέπει:

       • Να συμβαδίζουν με τις εξελίξεις της επιστήμης όχι ως θεατές αλλά ως συμμέτοχοι.
      • Να μη βλέπουν τα μοντέλα αριθμητικής πρόγνωσης καιρού  και τις τεχνικές επεξεργασίας των αποτελεσμάτων τους ως «μαύρα κουτιά».
       • Να μαθαίνουν από τις αποτυχίες τους.
     • Να μην ξεχνούν ότι οι προγνώσεις που εκδίδουν πρέπει να έχουν επιχειρησιακή αξία για να μπορούν να βοηθούν αποτελεσματικά τους χρήστες.
       • Να έχουν βαθιά επιστημονική γνώση, αυτοπεποίθηση και τόλμη.


    Μέρος 4ο : Εκτίμηση του μελλοντικού ρόλου των Μετεωρολόγων-Προγνωστών

       Με τα πυκνού πλέγματος μοντέλα καιρού να προσομοιώνουν όλο και πιο ρεαλιστικά τις ατμοσφαιρικές διαταραχές και με τα μέσης κλίμακας συστήματα προγνώσεων πολλαπλού δείγματος να παράγουν σταθερά βελτιούμενες πιθανολογικές προγνώσεις τοπικού επιπέδου, τα επόμενα χρόνια οι Μετεωρολόγοι–Προγνώστες δεν θα μπορούν εύκολα να βελτιώνουν τις αντικειμενικές προγνώσεις των μοντέλων. Έτσι, είναι πολύ πιθανό ο μελλοντικός τους ρόλος να περιοριστεί στην επαγρύπνηση για την  έκδοση προειδοποιήσεων για επικίνδυνα καιρικά φαινόμενα και στην παροχή επεξηγήσεων και ερμηνειών των ντετερμινιστικών και πιθανολογικών προγνώσεων που θα παράγονται αυτόματα από τα συστήματα αριθμητικής πρόγνωσης καιρού (Mass EC., 2006 ; Gaia Mand FontannazL., 2008). Ακόμα όμως και σε αυτόν τον «περιορισμένο» ρόλο, οι  Μετεωρολόγοι – Προγνώστες δεν θα είναι εύκολο να ανταποκριθούν με επιτυχία χωρίς να διαθέτουν τα προσόντα που αναφέρθηκαν παραπάνω και «εργαλεία» καταλληλότερα από τα σημερινά.
     Πέρα από τις ως ένα βαθμό δυσμενείς προοπτικές που προαναφέρθηκαν, οι Μετεωρολόγοι-Προγνώστες νιώθουν απογοητευμένοι γιατί δεν έχουν -ούτε πρόκειται εύκολα να αποκτήσουν- κατοχυρωμένα επαγγελματικά δικαιώματα. Μου έλεγε πρόσφατα ένας Μετεωρολόγος: «Γιατί δεν υπάρχουν ερασιτέχνες γιατροί, ερασιτέχνες μηχανικοί κ.λπ., αλλά υπάρχουν μόνο  ερασιτέχνες μετεωρολόγοι οι οποίοι μάλιστα συχνά είναι πρωταγωνιστές τόσο στα παραδοσιακά ΜΜΕ όσο και στα λεγόμενα social media;» Η συγκεκριμένη ερώτηση γίνεται ουσιαστική από το γεγονός ότι οι ερασιτέχνες μετεωρολόγοι δεν περιορίζονται πλέον στις παραδοσιακές ασχολίες με το αγαπημένο τους χόμπι αλλά κάνουν προγνώσεις με βάση τα επαγγελματικά εργαλεία (αποτελέσματα μοντέλων, εικόνες δορυφόρων και ραντάρ κ.λπ.) που κυκλοφορούν ελεύθερα στο διαδίκτυο. Έτσι, μπορεί κανείς να δει ή να ακούσει καθημερινά δεκάδες μικρής, μέσης και μεγάλης διάρκειας προγνώσεις, επώνυμες ή ανώνυμες, επιστημονικές ή πρακτικές οι οποίες πολύ συχνά διαφέρουν μεταξύ τους. Ποιες είναι οι επιπτώσεις από την κατάσταση αυτή και ποιος από τους εμπλεκόμενους έχει δίκιο;  
       Κατά τη γνώμη μου, οι επαγγελματίες Μετεωρολόγοι έχουν δίκιο όταν επικαλούνται τη σύγχυση στην πληροφόρηση του κοινού, ιδιαίτερα στις περιπτώσεις επικίνδυνων καιρικών φαινομένων. Σύμφωνα με την πρακτική που ακολουθείται σε όλες τις χώρες του κόσμου, ένας μόνο φορέας πρέπει να εκδίδει τις έκτακτες ανακοινώσεις για την προστασία του κοινού και τη λήψη μέτρων από την Πολιτεία. Επιπλέον, οι Μετεωρολόγοι έχουν δίκιο όταν επικαλούνται την υπευθυνότητα της δουλειάς τους που τους γεμίζει άγχος και τις δυσκολίες που τους δημιουργούν οι εικοσιτετράωρες κοπιαστικές βάρδιες, η αβεβαιότητα των στοιχείων κ.λπ. Σε τέτοιες συνθήκες, η αποτυχία των προγνώσεών τους έρχεται να κάνει τα πράγματα χειρότερα, αλλά δεν πρέπει να ξεχνούν ότι «δεν αποτυγχάνει στις προγνώσεις μόνο αυτός που δεν κάνει προγνώσεις». Στις περιπτώσεις αυτές να θυμούνται ακόμα ότι οι αποτυχίες στις προγνώσεις δεν κρίνουν την επιστημονική τους επάρκεια, όταν οι διαδικασίες για την έκδοση τους είναι οι ενδεδειγμένες. Ορισμένες μέρες, κάποιες από τις ερασιτεχνικές προγνώσεις που κυκλοφορούν στο διαδίκτυο είναι καλύτερες από τις δικές τους προγνώσεις. Αυτό είναι επόμενο διότι οι ερασιτεχνικές προγνώσεις που καθημερινά κυκλοφορούν είναι πολλές και καλύπτουν όλα τα ενδεχόμενα. Δουλειά των Μετεωρολόγων-Προγνωστών, η οποία δεν κινδυνεύει από τους ερασιτέχνες, είναι η αναβάθμιση της Μετεωρολογίας και η σταθερή βελτίωση της ακρίβειας των προγνώσεων με τα επιστημονικά μέσα που διαθέτουν. Τέλος, στο θέμα της παρουσίας μετεωρολόγων, ερασιτεχνών, μερομηνάδων κ.λπ. στα ΜΜΕ τον πρώτο λόγο έχουν τα ίδια τα ΜΜΕ. 
      Οι ερασιτέχνες Μετεωρολόγοι είναι μια πολυπληθής κοινότητα ανθρώπων με πολλές μεταξύ τους διαφορές που τους ενώνει η αγάπη για τον καιρό και τη Μετεωρολογία. Κάποτε ο ρόλος τους σταματούσε στην παρατήρηση του καιρού, αλλά με τόσες πληροφορίες που κυκλοφορούν στο διαδίκτυο ήταν επόμενο να δοκιμάσουν και στην πρόγνωση. Θεμιτή η επαγγελματική ασχολία με αντικείμενα που σχετίζονται με τον καιρό, αρκεί να μη γίνεται αντιποίηση του επαγγέλματος του Μετεωρολόγου. Διαχρονικά, η επίσημη Μετεωρολογία οφείλει πολλά στους ερασιτέχνες Μετεωρολόγους στο θέμα των μετεωρολογικών παρατηρήσεων, αλλά τους περασμένους αιώνες ορισμένοι από αυτούς συνέβαλαν και στην οικοδόμησή της επιστήμης. Για παράδειγμα, ο Άγγλος δικηγόρος Τζορτζ Χάντλεϊ (1685-1768) προσέφερε πολλά στην κατανόηση του συστήματος των πλανητικών ανέμων, ανακαλύπτοντας το τροπικό κύτταρο κατακόρυφης κυκλοφορίας που φέρει το όνομά του, και ο συμπατριώτης του φαρμακοποιός Λιουκ Χάουαρντ ήταν αυτός που το 1803 έκανε την πρώτη ταξινόμηση των νεφών που χωρίς μεγάλες αλλαγές χρησιμοποιείται και σήμερα. Στο θέμα της πρόγνωσης του καιρού ορισμένοι ερασιτέχνες μετεωρολόγοι παρατηρώντας συστηματικά τις επιδόσεις των διάφορων μοντέλων έχουν καταλήξει σε πολύ χρήσιμα συμπεράσματα που θα τα ζήλευαν και επαγγελματίες Μετεωρολόγοι. Με βάση αυτά και τις γνώσεις που έχουν αποκτήσει κυρίως σε τοπικό επίπεδο οι συγκεκριμένοι ερασιτέχνες είναι σε θέση να κάνουν καλές προγνώσεις, αλλά δεν είναι Μετεωρολόγοι με βάση όσα αναφέρθηκαν στην προηγούμενη παράγραφο.


Υ.Γ. Θέλω να διευκρινίσω ότι από έναν αδιάφορο επαγγελματία Μετεωρολόγο προτιμώ έναν ερασιτέχνη που αγαπάει και σέβεται τον καιρό και τη Μετεωρολογία. Προσωπικά γνωρίζω αρκετούς τέτοιους ερασιτέχνες Μετεωρολόγους.   


  18 Νοεμβρίου  2012