ΚΑΙΡΟΣ, Ο ΓΙΟΣ ΤΗΣ ΓΗΣ ΚΑΙ ΤΟΥ ΗΛΙΟΥ Τόμος ΙΙΙ «Ο έλεγχος»
ΠΡΟΛΟΓΟΣ
Οι πρώτες προσπάθειες τροποποίησης του καιρού από τον άνθρωπο άρχισαν το 19ο αιώνα με μεθόδους χωρίς επιστημονική βάση και κορυφώθηκαν κατά τη διάρκεια του δεύτερου μισού του 20ού αιώνα μετά από την ανακάλυψη ότι η σπορά των νεφών με χημικές ουσίες, όπως ο ξηρός πάγος ή ο ιωδιούχος άργυρος, επηρεάζει τις διαδικασίες παραγωγής υετού. Τις τελευταίες δεκαετίες, γίνονται πειράματα και ενδεχομένως επιχειρήσεις τροποποίησης του καιρού όχι μόνο με τη διαδικασία της σποράς των νεφών με χημικές ουσίες, αλλά και με τη χρησιμοποίηση άλλων μέσων, στα οποία συμπεριλαμβάνονται τα ηλεκτρομαγνητικά κύματα. Στις μέρες μας, συζητείται ακόμα και η ιδέα τεχνητού ελέγχου του κλίματος με σκοπό την ανακοπή της ανόδου της θερμοκρασίας της Γης. Το πρώτο ερώτημα που τίθεται στην περίπτωση αυτή είναι: «Έχει εξαντλήσει ο άνθρωπος όλα εκείνα τα μέτρα που πρέπει να πάρει για την αντιμετώπιση της υπερθέρμανσης του πλανήτη, πριν προχωρήσει σε μια τόσο υψηλού ρίσκου παρέμβαση στο κλιματικό σύστημά του;» Αν η απάντηση είναι καταφατική, προκύπτει δεύτερο ερώτημα: «Πόσο εφικτή είναι η επίτευξη ενός τέτοιου στόχου;». Υπάρχει και ένα τρίτο ερώτημα, το οποίο πολύ δύσκολα μπορεί να απαντηθεί: «Αν υποθέσουμε ότι η παρέμβασή μας είναι αποτελεσματική, ποιες μπορεί να είναι οι μακροπρόθεσμες επιπτώσεις της στο εξαιρετικά πολύπλοκο κλιματικό σύστημα της Γης, του οποίου τη λειτουργία δεν έχουμε ακόμη κατανοήσει πλήρως;»
Ο τρίτος και τελευταίος τόμος της τριλογίας «ΚΑΙΡΟΣ, Ο ΓΙΟΣ ΤΗΣ ΓΗΣ ΚΑΙ ΤΟΥ ΗΛΙΟΥ» που κρατάτε στα χέρια σας αποτελείται από τρία επιμέρους κεφάλαια. Το πρώτο κεφάλαιο είναι αφιερωμένο στη Φυσική των Νεφών. Τα νέφη δεν αποτελούν μόνο έναν από τους σπουδαιότερους κρίκους στην αλυσίδα του υδρολογικού κύκλου ή έναν από τους πιο σημαντικούς και ταυτόχρονα απρόβλεπτους παράγοντες που επηρεάζουν το κλίμα της Γης. Είναι το βασικό «εργαλείο» με το οποίο γίνονται σχεδόν όλες οι προσπάθειες τροποποίησης του καιρού. Έτσι, κρίθηκε αναγκαία η παράθεση των επιστημονικών ανακαλύψεων αναφορικά με τη φύση των νεφών και τις διαδικασίες που λαμβάνουν χώρα στο εσωτερικό τους, ώστε να μπορεί κάποιος να κρίνει πόσο ρεαλιστικές είναι οι ανθρώπινες επεμβάσεις που στοχεύουν στην τροποποίηση ή στον έλεγχο του καιρού και του κλίματος μέσω των νεφών.
Το δεύτερο κεφάλαιο αναφέρεται στις προσπάθειες τροποποίησης του καιρού που ουσιαστικά άρχισαν να αποκτούν επιστημονική βάση από τα τέλη της δεκαετίας του 1940. Οι μεγάλες προσδοκίες που δημιούργησε η τροποποίηση του καιρού με τη διαδικασία της σποράς των νεφών με χημικές ουσίες αγκάλιασαν όλη την υφήλιο. Το ενδιαφέρον ήταν τεράστιο όχι μόνο από τις εμπορικές εταιρείες αλλά και από τους στρατιωτικούς. Τους λόγους της ανάμειξης των στρατιωτικών δεν είναι δύσκολο να τους αντιληφθούμε. Η πρόγνωση του καιρού πριν από τις πολεμικές αναμετρήσεις είναι σημαντική για το σχεδιασμό και τη διεξαγωγή των επιχειρήσεων, αλλά η δημιουργία αντίξοων καιρικών συνθηκών για τις εχθρικές δυνάμεις και ευνοϊκών συνθηκών για τις φίλιες δυνάμεις αποτελούσε και αποτελεί διακαή πόθο των στρατιωτικών όλων των χωρών του κόσμου.
Το τρίτο και τελευταίο κεφάλαιο του παρόντος τόμου είναι αφιερωμένο στην τροποποίηση του κλίματος με παρεμβάσεις μεγάλης κλίμακας που είναι γνωστές με τον όρο γεωμηχανική. Στις μέρες μας, η γεωμηχανική στοχεύει στην αντιστροφή των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής, δηλαδή στην ψύξη του πλανήτη. Εξέχοντα μέλη της παγκόσμιας επιστημονικής κοινότητας έχουν ταχθεί υπέρ της εξέτασης ορισμένων από τις λύσεις της γεωμηχανικής για ενδεχόμενη εφαρμογή τους σε περίπτωση ανάγκης, χωρίς να παραγνωρίζουν τους μεγάλους κινδύνους που κρύβονται σε τέτοιου είδους εγχειρήματα. Οι πιο ένθερμοι υποστηρικτές των λύσεων της γεωμηχανικής θεωρούν ότι ο άνθρωπος θα μπορούσε, έστω και με προϋποθέσεις, να ρυθμίσει το κλίμα του πλανήτη, ώστε να ανταποκριθεί στις αυξανόμενες ανάγκες του και ουσιαστικά να του εξασφαλίσει την επιβίωση. Ωστόσο, δεν είναι λίγοι εκείνοι που φοβούνται ότι με την εφαρμογή των λύσεων της γεωμηχανικής το μόνο που θα καταφέρει ο άνθρωπος είναι να επιταχύνει την πτώση του.
Πολλοί ισχυρίζονται ότι με φανερά ή μυστικά πειράματα κάποιοι απέκτησαν ήδη τη δυνατότητα ελέγχου του καιρού. Επιπλέον, πολλά λέγονται και γράφονται για μυστικές επιχειρήσεις που γίνονται στην ατμόσφαιρα με κρυφούς στόχους, στους οποίους συγκαταλέγεται ο περιορισμός των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής. Ποιες από τις παραπάνω υποθέσεις ανταποκρίνονται στην πραγματικότητα και ποιες είναι αποκυήματα μιας καλπάζουσας συνωμοσιολογίας που έχει αγκαλιάσει όλο τον πλανήτη; Μόνο κάποιος που έχει κατανοήσει σε βάθος τι σημαίνει καιρός και κλίμα μπορεί να πλησιάσει την αλήθεια. Θα χαιρόμουν ιδιαίτερα αν το βιβλίο αυτό βοηθούσε και προς αυτή την κατεύθυνση.
ΚΑΙΡΟΣ, Ο ΓΙΟΣ ΤΗΣ ΓΗΣ ΚΑΙ ΤΟΥ ΗΛΙΟΥ Τόμος ΙΙ «Η πρόγνωση»
ΠΡΟΛΟΓΟΣ
Πριν από χιλιάδες χρόνια, οι πρόγονοί μας ξεκίνησαν τον αγώνα για την αντιμετώπιση των δυνάμεων της φύσης που διαμόρφωναν τον καιρό στη γη χρησιμοποιώντας τη μαγεία. Όταν οι πρακτικές της μαγείας δεν έφεραν αποτέλεσμα, απέδωσαν τα καπρίτσια του καιρού στους θεούς και αφέθηκαν στο έλεός τους. Από τον 5ο π. Χ. αιώνα, κάποιοι φωτισμένοι άνθρωποι στην αρχαία Ελλάδα άρχισαν να παρατηρούν συστηματικά τα μετεωρολογικά φαινόμενα και να δίνουν σε ορισμένα από αυτά φυσική ερμηνεία. Κορύφωση αυτών των προσπαθειών θεωρείται το μνημειώδες έργο του Αριστοτέλη τα «Μετεωρολογικά». Τα τέσσερα βιβλία που αποτελούν τα «Μετεωρολογικά» θεωρούνται ως το πρώτο πλήρες εγχειρίδιο της Μετεωρολογίας στην ιστορία της ανθρωπότητας και ήταν σχεδόν η μοναδική πηγή γνώσης για δύο χιλιετίες. Στο έργο του Αριστοτέλη άρχισε να δίνεται συνέχεια από τον 16ο μ. Χ. αιώνα, όταν σπουδαίοι επιστήμονες στη δυτική Ευρώπη με την επινόηση των μετεωρολογικών οργάνων προχώρησαν στην εκτέλεση παρατηρήσεων καιρού. Με τη συγκέντρωση και την επεξεργασία των παρατηρήσεων της θερμοκρασίας, της ατμοσφαιρικής πίεσης, της διεύθυνσης και της έντασης του ανέμου και των άλλων μετεωρολογικών παραμέτρων άρχισε η συστηματική μελέτη των φυσικών φαινομένων και η έρευνα των αιτίων που τα προκαλούν. Η κατάκτηση της μετεωρολογικής γνώσης έδωσε την αναγκαία ώθηση στην πρόγνωση του καιρού, που, ωστόσο, για πολλά χρόνια γινόταν με τη χρησιμοποίηση πρακτικών κανόνων και υποκειμενικών εκτιμήσεων.
Στη μακρά ιστορία της πρόγνωσης του καιρού σταθμός υπήρξε η ιδέα του Γερμανού Χάινριχ Μπράντες το 1820 να καταχωρίσει τις παρατηρήσεις του καιρού πάνω σε χάρτη. Το πρόβλημα για τον Μπράντες, όπως και στη συνέχεια για τον Αμερικανό Ουίλιαμ Ρέντφιλντ, ήταν ότι οι παρατηρήσεις από τις διάφορες περιοχές αργούσαν εξαιρετικά και, όταν έρχονταν, τα βαρομετρικά συστήματα είχαν απομακρυνθεί. Τη λύση έδωσε η ανακάλυψη του τηλέγραφου που επέτρεψε την 8η Αυγούστου 1851 να κατασκευαστεί στην Αγγλία ο πρώτος μετεωρολογικός χάρτης πραγματικού χρόνου. Λίγο αργότερα, κατά τη διάρκεια του Κριμαϊκού Πολέμου, οι μεγάλες ζημιές που προξένησε η κακοκαιρία στον αγγλικό και το γαλλικό στόλο την 14η Νοεμβρίου 1854 στον Εύξεινο Πόντο έκαναν το Γάλλο Υπουργό των Στρατιωτικών να ρωτήσει τον τότε διευθυντή του Αστεροσκοπείου του Παρισιού Λε Βεριέ, αν η κακοκαιρία εκείνη μπορούσε να είχε προβλεφθεί. Ο Λε Βεριέ, συγκεντρώνοντας μετεωρολογικές παρατηρήσεις από 200 και πλέον μετεωρολογικούς σταθμούς της Ευρώπης, είδε ότι η κακοκαιρία είχε διατρέξει με τη μορφή ενός βαρομετρικού χαμηλού σχεδόν όλη τη Γηραιά Ήπειρο, πριν φθάσει στον Εύξεινο Πόντο. Η διαπίστωση της μεγάλης αξίας των μετεωρολογικών παρατηρήσεων είχε γίνει με τον πλέον αδιαμφισβήτητο τρόπο και τα επόμενα χρόνια ακολούθησε η ίδρυση των Μετεωρολογικών Υπηρεσιών Γαλλίας, Ολλανδίας, Μεγάλης Βρετανίας και άλλων χωρών.
Από τις αρχές του 20ου αιώνα, άρχισε να γίνεται αντιληπτό ότι πρόγνωση καιρού και αλλαγή της παρούσας κατάστασης της ατμόσφαιρας είναι έννοιες απολύτως ταυτόσημες. Το κλειδί είναι ο τρόπος με τον οποίο αλλάζει η κατάσταση της ατμόσφαιρας, δηλαδή οι φυσικοί νόμοι που διέπουν τη λειτουργία της. Μετά το 1950, με τη βοήθεια της τεχνολογίας και ιδιαίτερα των ηλεκτρονικών υπολογιστών η πρόγνωση άρχισε να γίνεται με τη λύση μαθηματικών εξισώσεων και σήμερα τα αποτελέσματα των λύσεων που μας δίνουν τα αριθμητικά μοντέλα πρόγνωσης καιρού επαληθεύονται σε πολύ μεγάλα ποσοστά. Παράλληλα, τις τελευταίες δύο δεκαετίες μελετάται συστηματικά το κλίμα της γης. Με τα κλιματικά μοντέλα και τις πολύτιμες γνώσεις που έχουμε αποκτήσει από τις κλιματικές μεταβολές του
παρελθόντος μπορούμε πλέον να προβλέψουμε με αρκετά μεγάλη αξιοπιστία
την εξέλιξη του κλίματος τις επόμενες δεκαετίες. Η παρούσα κλιματική αλλαγή με τις επιπτώσεις της στον καιρό και γενικότερα στη ζωή μας αναβάθμισε το ρόλο της Μετεωρολογίας και αύξησε τις ευθύνες των Μετεωρολόγων.
Στα δύο πρώτα κεφάλαια αυτού του βιβλίου εξετάζονται τα μέσα που χρησιμοποιούνται σήμερα για την παρατήρηση του καιρού και οι μέθοδοι πρόγνωσής του που καλύπτουν χρονικό διάστημα από λίγες ώρες έως και 7 μήνες. Δίνεται έμφαση στο ρόλο του Μετεωρολόγου-Προγνώστη στην εποχή της κυριαρχίας των μοντέλων της αριθμητικής πρόγνωσης καιρού και της αυτοματοποίησης σχεδόν όλων των διαδικασιών.
Στο τρίτο κεφάλαιο περιγράφονται οι πιο χαρακτηριστικοί τύποι καιρού στην Ελλάδα και τα βαρομετρικά συστήματα που συνδέονται με αυτούς. Ειδικότερα, εξετάζονται οι κυκλώνες της Μεσογείου, οι μετεωρολογικές βόμβες, οι ψυχρές εισβολές, οι χιονοπτώσεις, οι πλημμύρες, τα μελτέμια, οι καύσωνες και τα μπουρίνια. Αναδεικνύεται, σε κάθε περίπτωση, ο σημαντικός ρόλος του αναγλύφου στη διαφοροποίηση του καιρού μεταξύ των επιμέρους περιοχών της χώρας.
Στο τέταρτο κεφάλαιο εξετάζεται η πρακτική (εμπειρική) πρόγνωση του καιρού που κάνει ο άνθρωπος σχεδόν από τότε που εμφανίστηκε στη γη και γίνεται διάκριση μεταξύ των μεθόδων πρόγνωσης που έχουν επιστημονική βάση και είναι χρήσιμες και εκείνων που ανήκουν στην κατηγορία των προλήψεων και των δοξασιών.
Το πέμπτο και τελευταίο κεφάλαιο διαπραγματεύεται χωρίς κραυγές και υπερβολές το θέμα των κλιματικών αλλαγών του πλανήτη μας. Εξετάζονται με κατανοητό τρόπο όλοι οι παράγοντες που καθορίζουν τον καιρό και το κλίμα της γης, ώστε ακόμα και όσοι δεν έχουν ειδικές γνώσεις να μπορέσουν να αντιληφθούν το μέγεθος των προβλημάτων που άρχισε ήδη να δημιουργεί η παρούσα κλιματική αλλαγή.
Ελπίζω οι αναγνώστες αυτού του βιβλίου να βρουν στις σελίδες του ενδιαφέροντα στοιχεία για τη συναρπαστική ιστορία του καιρού και του κλίματος του πλανήτη μας. Τόσο οι πληροφορίες από το παρελθόν όσο και οι μελλοντικές αναφορές βασίζονται σε αυτά που έχουν καταφέρει έως τώρα να μας δώσουν η επιστήμη και η τεχνολογία.
ΚΑΙΡΟΣ, Ο ΓΙΟΣ ΤΗΣ ΓΗΣ ΚΑΙ ΤΟΥ ΗΛΙΟΥ, Τόμος Ι «Η γνώση»
ΚΑΙΡΟΣ, Ο ΓΙΟΣ ΤΗΣ ΓΗΣ ΚΑΙ ΤΟΥ ΗΛΙΟΥ, Τόμος Ι «Η γνώση»
ΠΡΟΛΟΓΟΣ
Πολλές φορές αναρωτιέμαι τι είναι εκείνο που με γοητεύει στον καιρό κι ασχολούμαι μαζί του από μικρό παιδί. Είναι η δύναμή του να ομορφαίνει ή να καταστρέφει εκδηλώσεις της καθημερινής μας ζωής; Είναι ο καθοριστικός του ρόλος, που πολλές φορές άλλαξε την ιστορία της ανθρωπότητας; Ή μήπως είναι ο κυκλοθυμικός του χαρακτήρας, που προκαλεί να μάθεις τα μυστικά του; Όπως και να έχουν τα πράγματα, μετά σχεδόν τριάντα χρόνια ενασχόλησης με τη Μετεωρολογία, αποφάσισα να γράψω μια τριλογία για τον καιρό. Ο πρώτος τόμος φέρει τον τίτλο «η Γνώση», ο δεύτερος τόμος φέρει τον τίτλο «η Πρόγνωση» και ο τρίτος τόμος, που κάποτε ελπίζω να γραφτεί, θα τιτλοφορείται «ο Έλεγχος» και θα αναφέρεται στο πανάρχαιο όνειρο του ανθρώπου να ελέγξει τον καιρό και κατ’ επέκταση το κλίμα της γης.
Στον πρώτο τόμο, που κρατάτε στα χέρια σας, περιγράφονται τα αίτια που διαμορφώνουν τον καιρό στη γη και παρουσιάζονται τα επί μέρους στοιχεία τόσο του καιρού, όσο και του κλίματος τα οποία, όπου κρίθηκε απαραίτητο, εξειδικεύτηκαν για τη χώρα μας. Ειδικότερα:
Στο πρώτο κεφάλαιο δίνονται οι ορισμοί του καιρού και του κλίματος, παρουσιάζονται βασικές γνώσεις αναφορικά με τη σύσταση και τη δομή της ατμόσφαιρα και περιγράφονται αναλυτικά οι διαδικασίες θέρμανσης της γης και της ατμόσφαιράς της.
Το δεύτερο κεφάλαιο αναφέρεται στη θερμοκρασία και την υγρασία του αέρα, καθώς και στους δείκτες δυσφορίας που χρησιμοποιούνται σήμερα σ’ όλες τις ανθρώπινες δραστηριότητες. Δίνονται πληροφορίες για τα προβλήματα που προκαλούν στον ανθρώπινο οργανισμό οι πολύ χαμηλές ή οι πολύ υψηλές θερμοκρασίες και αναφέρονται τρόποι αντιμετώπισής τους.
Στο τρίτο κεφάλαιο περιγράφονται τα σύννεφα και όλες οι μορφές με τις οποίες το νερό πέφτει από αυτά στο έδαφος, δηλαδή η βροχή, το χιόνι, το χαλάζι, κ.λπ. Λύνονται πολλές απορίες αναφορικά με το ποιες θα πρέπει να είναι οι ειδικότερες συνθήκες στην ατμόσφαιρα, ώστε να παρατηρηθεί καθένα από τα παραπάνω φαινόμενα και δίνονται χάρτες με τη χωρική κατανομή τους στις διάφορες περιοχές της χώρας.
Το τέταρτο κεφάλαιο αναφέρεται στην ατμοσφαιρική πίεση και τον άνεμο. Δίνονται χρήσιμες πληροφορίες για τον τρόπο που μετράται η ατμοσφαιρική πίεση με τα βαρόμετρα, που πολλοί έχουμε στα σπίτια μας, καθώς και για τον τρόπο με τον οποίο πρέπει να χρησιμοποιούνται οι ενδείξεις των βαρομέτρων στην εκτίμηση των μεταβολών του καιρού. Οι ειδικότερες πληροφορίες για τους τοπικούς ανέμους, αλλά και για τους ανέμους μεγαλύτερης κλίμακας που επικρατούν στις ελληνικές θάλασσες, αποτελούν σημαντικό βοήθημα για αεραθλητές, ιστιοπλόους, ναυτικούς, ψαράδες κ.λπ.
Στο πέμπτο κεφάλαιο παρουσιάζονται τα βαρομετρικά συστήματα και όλα τα «μυστικά» της ατμοσφαιρικής κυκλοφορίας, όχι μόνο κοντά στην επιφάνεια της γης, αλλά και στα ανώτερα στρώματα της ατμόσφαιρας. Με τις γνώσεις αυτές μπορούμε εύκολα να κατανοήσουμε π.χ. γιατί τα βαρομετρικά χαμηλά μας έρχονται από τα δυτικά ή γιατί, σχεδόν πάντοτε, η χώρα μας έχει αντίθετο καιρό από τις χώρες της βορειοδυτικής Ευρώπης. Πέρα απ’ αυτό τα αναφερόμενα σ’ αυτό το κεφάλαιο βοηθούν στην πλήρη κατανόηση των χαρτών καιρού που παρουσιάζονται καθημερινά στην τηλεόραση και τις εφημερίδες και, γιατί όχι, δίνουν τη δυνατότητα σε κάθε έναν από μας να κάνει τις δικές του προγνώσεις, αξιοποιώντας τους μετεωρολογικούς χάρτες που παρουσιάζονται στις ιστοσελίδες του διαδικτύου.
Τέλος, στο έκτο και τελευταίο κεφάλαιο περιγράφονται αναλυτικά οι καταιγίδες και οι σίφωνες, που είναι τα βιαιότερα ατμοσφαιρικά φαινόμενα στη χώρα μας και δίνονται στοιχεία για τους τροπικούς κυκλώνες που συχνά προκαλούν πολύ μεγάλες καταστροφές σε άλλα μέρη του πλανήτη.
Οι γνώσεις που περιλαμβάνονται στον τόμο αυτό, είναι απαραίτητες για την κατανόηση των μεθόδων πρόγνωσης καιρού και κλίματος που αναπτύσσονται στο δεύτερο τόμο.
