Μικρό αφιέρωμα σε παλιούς χιονιάδες των Ιωαννίνων

Winter Landscape, 

Joos de Momper the Younger (1564-1635)

Με αφορμή την επέτειο της απελευθέρωσης των Ιωαννίνων από τον τουρκικό ζυγό (21^η Φεβρουαρίου), επέλεξα το σημερινό άρθρο που αναφέρεται στους μεγάλους χιονιάδες της περιοχής των Ιωαννίνων τους αιώνες της λεγόμενης Μικρής Παγετώδους Εποχής (Little Ice Age-LIA). Ως γνωστόν, στην Ευρώπη, η Μικρή Παγετώδης Εποχή κράτησε περίπου από τις αρχές του 14^ου ως τα μέσα του 19^ου αιώνα και στη διάρκειά της σημειώθηκαν πολλοί ακραίοι χειμώνες. Με βάση τις πληροφορίες που διέσωσαν χρονικογράφοι, μοναχοί και άλλοι συγγραφείς, τη συγκεκριμένη περίοδο εξαιρετικά βαρείς χειμώνες σημειώθηκαν και στην Ελλάδα. Η σχετική έρευνα έδειξε ότι στη χώρα μας στη διάρκεια της Μικρής Παγετώδους Εποχής οι ψυχρότερες περίοδοι καταγράφηκαν στο πρώτο μισό του 15^ου αιώνα, το δεύτερο μισό του 17^ου αιώνα και στα μέσα του 19^ού αιώνα¹. Ας εστιάσουμε όμως την προσοχή μας στην περιοχή των Ιωαννίνων. 

Ο Μητροπολίτης Παραμυθίας και Φιλιατών Αθηναγόρας (1869-1942) μάς διασώζει την πληροφορία για τη μεγάλη βαρυχειμωνιά που συνέβη το χειμώνα του 1682 στην ηπειρωτική πρωτεύουσα. Η πληροφορία αυτή περιέχεται σε ένα γράμμα με ημερομηνία 22 Φεβρουαρίου 1682 που είχε στείλει ο Γιαννιώτης Μιχαήλ Γλυκής στο πατέρα του Νικόλαο Γλυκή που βρισκόταν στη Βενετία: «Λόγω της πολλής κακοχειμωνιάς που έγινε στα Γιάννενα και το χιόνι το πολύ που έριξε, έκλεισαν όλες οι στράτες και δεν μπορεί άνθρωπος να περάσει από πουθενά. Κανείς δεν θυμάται να έπεσε ποτέ τόσο πολύ χιόνι»². 

Ο φιλόλογος και συγγραφέας Δημήτριος Σάρρος (1870-1937) μάς μεταφέρει εντυπωσιακές πληροφορίες για την τρομερή βαρυχειμωνιά του 1683, με βάση τα διασωθέντα γραπτά του ιερομονάχου Διονυσίου: «Έγινε βαρυχειμωνιά. Κανένας δε θυμάται βαρύτερο και χειρότερο χειμώνα. Ψόφησαν πολλά ζώα, μικρά και μεγάλα. Το χιόνι άρχισε στις 7 Ιανουαρίου και συνεχίστηκε ως την 1^η Φεβρουαρίου. Στην περιοχή Ζαγορίου το χιόνι έφτασε τις 15 πιθαμές (σ.σ.15χ18=270 εκατοστά). Ήταν όλα κλειστά μέχρι τις 8 Απριλίου. Ζώο δεν βγήκε έξω ούτε για να πιει νερό»³.

Στην ευρύτερη περιοχή των Ιωαννίνων ιδιαίτερα βαρύς ήταν και ο χειμώνας του 1808. Οι ερευνητές αναφέρουν τρεις διαφορετικές πηγές για το συγκεκριμένο γεγονός. Ο Δημήτριος Σάρρος μάς μεταφέρει ενθύμηση που έγραψε κάποιος Παπαγιάννης από την περιοχή των Μαρμάρων: «Από τις 30 Ιανουαρίου και όλον τον Φεβρουάριο έκαμε το πολύ το χιόνι»³. Μαρτυρίες για τον χειμώνα εκείνον βρέθηκαν και σε παράφυλλο Ευαγγελίου στο μοναστήρι του Προφήτη Ηλία της Ζίτσας: «Ήταν ένας χειμώνας σφοδρός, ώστε πάγωσαν οι πόρτες και κρουστάλλιασαν οι τοίχοι. Πέθαναν πολύ άνθρωποι και χάθηκε το βιος (ζώα) του κόσμου»⁴. Έγραψε για το ίδιο θέμα ο Μητροπολίτης Παραμυθιάς και Φιλιατών Αθηναγόρας: «Στις 7 Φεβρουαρίου 1808, ημέρα Τρίτη και ώρα 3 το μεσημέρι, έγινε μέγα θαύμα. Άρχισε χιονοθύελλα και το ύψος του χιονιού έφθασε τις 21 και σε ορισμένες περιοχές τις 50 πιθαμές. Χάθηκαν τα ζώα του κόσμου και πολλοί άνθρωποι. Κράτησε τρεις μέρες κι όλος ο μήνας και ο Μάρτης έτσι πέρασαν. Την Πασχαλιά είχε χιόνι και δεν βρίσκονταν αρνιά να φάει ο κόσμος»².

Πολύ χιόνι έπεσε στα Γιάννενα και το 1869. Έγραψε για την περίπτωση αυτή ο ποιητής Κώστας Κρυστάλλης (1868-1894): «Το Γενάρη μήνα έπεσε το χιόνι μέσα στα Γιάννινα μια πήχη (σ.σ. 64 εκατοστά). Από το κρύο δεν μπορούσαν να δουλέψουν ο κόσμος. Το παζάρι κλείστηκε όλο»⁵.

        

Πηγές

¹ Repapis et al., A note on the frequency of occurrence of severe winters as evidenced in monastery and historical records from Greece, during the period 1200-1900 A.D., 1989.Theor. Appl. Climatol. 39,  213-7.

² Αθηναγόρα, Μητροπολίτη Παραμυθίας καὶ Φιλιατῶν, «Νέος Κουβαρᾶς. Ήτοι  χρονικά σημειώματα αναφερόμενα εις την πόλιν ιδία των Ιωαννίνων, εις μονὰς αυτής και τας επαρχίας αυτῆς», Ηπειρωτικά Χρονικά 4, 1929.

³ Δημητρίου Σάρρου, Ηπειρωτικαί ενθυμήσεις ή χρονικά σημειώματα και επιγραφαί, Ηπειρωτικά Χρονικά τ. ΙΒ', Ιωάννινα 1937.

⁴ Θεοδώρου Δ. Κοσμά, Ενθυμήσεις και Σημειώματα στα Λειτουργικά Βιβλία της Ζίτσας, Ανάτυπα Δωδώνης 2006.

⁵ Κώστα Κρυστάλλη, Ηπειρωτικαί Αναμνήσεις, Το Σημειωματάρι του Γεροκαλαμένιου. Έκδοση  Δημοσιογραφικός Οργανισμός Λαμπράκη 2012.

Σημείωση: Στα παλαιά κείμενα έγινε γλωσσική προσαρμογή και συντόμευση.